ผู้นำที่ดีคือบุคคลที่มีความเป็นผู้นำที่ดี (good leadership) กล่าวคือมีคุณสมบัติความสามารถของผู้นำหรือความเป็นผู้นำที่จำเป็นเพียงพอต่อภารกิจร่วม และนำเอาความเป็นผู้นำของตนนั้นมาใช้ให้เกิดคุณประโยชน์ได้อย่างถูกต้องเหมาะสม โดยแวดล้อมด้วยผู้ตามที่ดี ซึ่งมีอุดมการณ์และเจตนารมณ์ร่วมกัน หากปราศจากผู้ตามที่ดีและผู้แวดล้อมที่ดีก็คงยากที่จะมีผู้นำที่ดี
ความเป็นผู้นำจึงเป็นคุณสมบัติที่สัมพันธ์อ้างอิงและพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันระหว่างผู้นำกับผู้ตาม หรือเป็นลักษณะเชิงสัมพัทธ์ซึ่งขึ้นอยู่กับแต่ละกรณี ไม่มีสูตรสำเร็จเชิงสัมบูรณ์แน่นอนตายตัวที่เหมาะสมกับทุกกรณี อย่างไรก็ตาม กรอบความคิดพื้นฐาน ชุดความเป็นผู้นำ (leadership profile) สำหรับพัฒนาความเป็นผู้นำที่ดีจัดแยกองค์ประกอบหลักตามคุณสมบัติที่สำคัญไว้โดยสังเขปดังนี้
คุณสมบัติตามความหมาย
โดยนัยแล้ว ความเป็นผู้นำคือการริเริ่มสร้างสรรค์ทางการกระทำ กล่าวคือ การจัดการด้านพลังงานชีวิต ทั้งของตัวผู้นำเอง ผู้ตามและผู้อื่นที่แวดล้อมเกี่ยวข้อง ซึ่งรวมเรียกว่า ทรัพยากรบุคคล นัยแรก การใช้พลังงานที่มีอยู่ (utilize) เพื่อทำให้เกิดกำลังสูงสุดในการทำงาน อีกนัยหนึ่ง ผู้นำยังต้องสร้างหรือกระตุ้นให้เกิดพลังงานชีวิตใหม่ (Energize) ได้เพิ่มมากขึ้นจากเดิมที่เกิดขึ้นหรือมีอยู่เองโดยลำพังอีกด้วย ซึ่งเป็นความสามารถหนึ่งที่นับว่าสำคัญมากที่สุด อันแสดงให้เห็นความแตกต่างระหว่างผู้นำได้อย่างชัดเจน เนื่องจากส่งผลกระทบครอบคลุมไปตลอดภารกิจหรือกระบวนการทำงาน
คุณสมบัติตามความประพฤติ
การกระทำหรือประพฤติปฏิบัติตัวทางกายวาจาใจ คิดพูดทำ หรือจะเรียกว่า กายกรรม วจีกรรมและมโนกรรมก็ได้ การกระทำที่ดีต้องครอบคลุมทั้งเชิงคุณภาพ เช่น เก่ง กล้า สามารถ ดีกว่า เป็นต้น และเชิงคุณธรรม เช่น เที่ยงตรง ซื่อสัตย์ ยุติธรรม ดีงาม เป็นต้น
คุณสมบัติตามความรับผิดชอบ
ตลอดกระบวนการหลักในการทำงาน ซึ่งประกอบด้วยสามส่วนใหญ่คือ การตัดสินใจหรือจุดควบคุม ได้แก่ การพินิจพิเคราะห์ การจำแนกแจกแจง และการคัดเลือก ส่วนสุดท้าย การสื่อความ ทั้งด้านความเข้าใจและความเชื่อมั่น
คุณสมบัติตามความสำเร็จ
การสนับสนุนหรือการสร้างผลงานความสำเร็จผลสัมฤทธิ์ ซึ่งเป็นบางส่วนหรือหลายส่วนของกระบวนการ เริ่มตั้งแต่ต้นจนสิ้นสุดภารกิจ เช่น วิสัยทัศน์ ทิศทาง รวมถึงนโยบายและกลยุทธ์ แผนงาน กระบวนการขั้นตอนงาน ผลการดำเนินงาน เป็นต้น
ปุถุชนย่อมไม่อาจสมบูรณ์พร้อมได้ทุกเรื่องทุกด้านทุกเวลา หัวใจสำคัญที่สุดนั้น ไม่ใช่คุณสมบัติอันโดดเด่นของผู้นำโดยลำพัง หากเป็นความสามัคคีมีเอกภาพของคนในองค์กร โดยผู้นำที่ดีทำให้เกิดบรรยากาศสภาพแวดล้อมในรูปแบบที่เรียกว่าเสมือนหนึ่งเดียว ด้วยความกล้าอย่างมีสติสัมปชัญญะ หรือการทำงานเป็นทีมอย่างกลมเกลียว ซึ่งไม่ว่าใครจะมีบทบาทใด เป็นผู้นำหรือผู้ตามก็ดี ต่างรู้จักแยกแยะเรื่องส่วนตัวและส่วนรวม เมื่อเป็นเรื่องส่วนรวมที่องค์กรตัดสินใจแล้ว ทุกคนต้องมีวัตถุประสงค์ร่วมกันและคิดพูดทำไปในแนวเดียวกัน แต่อาจแตกต่างกันไปตามโครงสร้าง ภารกิจ บทบาท อำนาจ หน้าที่และความรับผิดชอบเท่านั้น ไม่ได้หมายความว่าทุกคนต้องเหมือนกันหรือยอมตามกันหมด ไม่ใช้วิธีการบังคับให้คนอื่นต้องเหมือนกันหรือเหมือนกับตน ในเรื่องที่ควรแตกต่างกันได้
ปิยะพันธ์ ทยานิธิ
ผู้ช่วยผู้จัดการใหญ่ ธนาคารกรุงเทพ จำกัด (มหาชน)
คลิ๊กอ่าน "ค้นหาความเป็นผู้นำที่ดี In Search of Good Leadership" ฉบับเต็ม ได้ที่ Forbes Thailand ฉบับ OCTOBER 2015
