เกาหลีเหนือกำลังสร้างความเปลี่ยนแปลงสำคัญอย่างเงียบๆ กับเศรษฐกิจแบบบัญชาการจากส่วนกลาง (command economy) และดูเหมือนมีเพียงจีนเท่านั้นที่สังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลงนี้ ซึ่งส่งผลดีต่อเมืองชายแดนของจีนอย่าง Dandong
กว่า 20 ปีแล้วที่เศรษฐกิจในเกาหลีเหนือเคลื่อนตัวไปอย่างเชื่องช้าอันเนื่องจากระบบเศรษฐกิจที่วางแผนจากส่วนกลาง แต่ถ้าพูดถึงเมืองชายแดนอย่าง Dandong ในฝั่งจีน ความเคลื่อนไหวทางเศรษฐกิจกลับดูรีบเร่งมากกว่าจุดอื่นๆ เมืองที่ราบสูงอันคราคร่ำไปด้วยประชากร 2.4 ล้านคนแห่งนี้ ตั้งอยู่ตรงข้ามกับเมือง Shinuiju บนที่ลุ่มต่ำของเกาหลีเหนืออันเงียบสงบ โดยมีแม่น้ำ Yalu คั่นกลาง การค้าระหว่างจีนและเกาหลีเหนือราวร้อยละ 70-80 ทำผ่านเมืองทั้งสองแห่งนี้ จีนมีการสร้างสะพานดีไซน์ล้ำแห่งใหม่ทอดข้ามแม่น้ำอันกว้างใหญ่ ริมฝั่งแม่น้ำของ Dandong เรียงรายไปด้วยตึกอะพาร์ตเมนต์ไม่ต่างอะไรกับ Singapore City “ลองมองดูที่รายละเอียดสิ” Park Chae-Sun บอกพลางชี้ไปที่งานปักอันอ่อนช้อยที่เพิ่มความน่าสนใจให้กับผืนผ้าลินินของเธอ “คุณหาแบบนี้ไม่ได้ที่เมืองจีนหรอก มีแต่ที่ Pyongyang เท่านั้น” นักธุรกิจหญิงชาวจีน-เกาหลีผู้เร่งรีบอยู่เสมอคนนี้เปิดบริษัทใน Dandong ทำธุรกิจส่งผ้าไปยังเมืองหลวงของเกาหลีเหนือ ซึ่งจะส่งชิ้นงานที่ปักลวดลายด้วยมือกลับคืนมา หลังจากเก็บงานอีกเล็กน้อย ผ้ารองจาน เสื้อผ้า รวมทั้งผ้าม่านในสไตล์พื้นบ้านร่วมสมัย ก็จะถูกประทับตรา “Made in China” และส่งออกไปยังตลาดทั่วโลก รวมถึงเกาหลีใต้ ที่ที่การค้าส่วนใหญ่ถูกกีดกั้นจากมาตรการคว่ำบาตร ธุรกิจของเธอไปได้สวย Park และสามีเป็นเจ้าของอะพาร์ตเมนต์ริมแม่น้ำ Yalu สี่แห่งรวมถึงวิลล่าสร้างเองในแบบเกาหลีชานเมือง Dandong
เช้าวันหนึ่ง รถบรรทุกจากจีนราว 30-40 คัน จอดรออยู่ที่สำนักงานศุลกากรของ Dandong เพื่อรอเข้าเกาหลีเหนือ บางคันบรรทุกกระสอบบะหมี่และเครื่องอุปโภคบริโภค แต่สินค้าส่วนใหญ่นั้นเกี่ยวข้องกับการก่อสร้าง อาทิ เหล็กเส้น วัสดุปูพื้น สายไฟ ยางรถบรรทุกและอะไหล่ ซึ่งจะมารองรับการเติบโตของภาคอสังหาริมทรัพย์ใน Pyongyang รวมถึงส่วนอื่นๆ ของประเทศ ในร้านค้าจำหน่ายอุปกรณ์ตกแต่งบ้านปลอดภาษี ไม่ว่าจะเป็นกระเบื้องห้องน้ำ อุปกรณ์เดินท่อประปา ปูพื้น หรือกรอบหน้าต่าง
Guo Fung-Chau เจ้าของร้าน บอกว่า ธุรกิจร้อยละ 30 ของเธอมาจากลูกค้าชาวเกาหลีเหนือที่เดินทางมาฝั่งนี้ เมื่อถามว่าพวกเขาซื้ออะไรกันบ้าง Guo ชี้มือไปยังสินค้าที่ดูฉูดฉาดบาดตาที่สุด พนักงานขายของร้านจำหน่ายโคมไฟและอุปกรณ์ในห้างสรรพสินค้ากลางเมือง ก็กล่าวเช่นกันว่า ธุรกิจ 1 ใน 3 ของเขาต้องพึ่งพาลูกค้าชาวเกาหลีเหนือ เมื่อถูกถามถึงสินค้าขายดี เขาชี้ไปที่โคมไฟระย้าของปลอมที่ดูสะดุดตา
มีชาวพื้นเมืองเกาหลีอยู่ราวสองล้านคนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของจีน และมีจำนวนไม่น้อยที่อาศัยมรดกตกทอดแบบสองภาษาสองวัฒนธรรมมาใช้ในการทำธุรกิจ ซึ่งกระจายตัวอยู่ตลอดแนวหน้าด่าน 880 ไมล์ระหว่างจีนกับเกาหลีเหนือ ที่น่าแปลกใจคือแนวหน้าด่านนี้มีแทบไม่มีรั้วกั้น ถ้ามีก็เป็นรั้วต่ำที่ดูไม่มีพิษมีภัยจากทางฝั่งจีน แตกต่างอย่างสิ้นเชิงจากเขตปลอดทหารระหว่างเกาหลีเหนือและเกาหลีใต้ ที่มีการจัดวางกำลังทหารอย่างแน่นหนา
มีการรายงานกันอย่างกว้างขวางเกี่ยวกับการกลายพันธุ์ขององค์กรการเมืองเกาหลีเหนือจากเผด็จการคอมมิวนิสต์ไปเป็นระบอบราชาธิปไตยที่ล่วงผ่านมาถึงรุ่นที่สาม แต่การเปลี่ยนผ่านทางเศรษฐกิจกลับได้รับความสนใจน้อยกว่า สำหรับรัฐที่ก่อตั้งมาเป็นเวลา 67 ปี และเป็นประเทศที่มีการปกครองแบบบนลงล่าง (top-down state) มากที่สุดแห่งหนึ่งของโลกแล้ว กระบวนการที่ดำเนินไปอย่างเงียบเชียบนี้ เป็นการเปลี่ยนแปลงจากล่างขึ้นบนเป็นครั้งแรกของประเทศ และขณะที่รัฐบาลยอมให้มีตลาดพืชผลการเกษตรและตลาดสินค้าบางชนิด
ขณะที่รัฐบาลควบคุมการเมืองแบบคุมเข้ม แต่สำหรับคนมีเงิน อะไรๆ ก็เป็นไปได้ เงินทำให้การควบคุมของรัฐบาลอ่อนแอลง “เกาหลีเหนือนำระบบที่คล้ายกับระบบวรรณะมาใช้ ประชากรทุกคนจะถูกระบุตั้งแต่กำเนิดว่าจะทำงานอะไรและตำแหน่งใด” James Pearson ผู้ร่วมเขียนหนังสือชื่อ North Korea Confidential กล่าว “แต่เงินช่วยให้คุณพาตัวเองออกจากสิ่งเหล่านั้นไปสู่สิ่งที่ต้องการได้ง่ายขึ้นมาก”
ชาวเกาหลีเหนือหาโอกาสที่จะครอบครองเงินสกุลต่างประเทศ โดยเฉพาะตั้งแต่รัฐบาลประกาศลดค่าเงินครั้งเลวร้ายเมื่อปี 2009 เพื่อควบคุมกิจกรรมการค้าในตลาด สร้างความเสียหายแก่ความน่าเชื่อถือของสกุลเงินท้องถิ่นและระบบการธนาคาร การคอร์รัปชั่นพบเห็นได้ทั่วไป โดยที่เจ้าหน้าที่จะขอส่วนแบ่งจากกิจการเชิงพาณิชย์ทั้งหลาย บริษัทสัญชาติจีนขนาดใหญ่หากินกับทรัพยากรธรรมชาติของเกาหลีเหนือด้วยการขุดถ่านหิน แร่เหล็ก ทองคำ และแร่ธาติหายาก นำเงินหยวนเข้ามาในประเทศ
สินค้าส่งออกจากเกาหลีเหนือสร้างรายได้เป็นเงินตราต่างประเทศ ไม่ว่าจะเป็นอาหารทะเล ผักป่า และสมุนไพรที่เป็นยา ตลอดจนสินค้าที่ผลิตขึ้น อาทิ บุหรี่ เภสัชภัณฑ์ และเบียร์ยี่ห้อ Taedonggang เบียร์พรีเมียมราคาสูงใน Dandong ซึ่งอาจจะกลายเป็นสินค้าอุปโภคยี่ห้อแรกของเกาหลีเหนือ นอกจากนี้ ชาวเกาหลีเหนือที่แปรพักตร์กว่า 28,000 คนในเกาหลีใต้ยังส่งเงินกลับบ้านโดยใช้บริการเครือข่ายนอกระบบผ่านชายแดนจีน
นอกจากจีนแล้ว ก็แทบไม่มีประเทศใดในโลกที่ได้ประโยชน์จากความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจในเกาหลีเหนืออีกเลย การคุกคามด้านนิวเคลียร์ครอบงำความสัมพันธ์ระหว่างเกาหลีเหนือกับญี่ปุ่น สหรัฐฯ และประเทศพัฒนาแล้วอื่นๆ และเกือบทุกประเทศเคารพในมาตรการคว่ำบาตรของสหประชาชาติ
ไม่มีบริษัทข้ามชาติใหญ่ๆ ในเกาหลีเหนือ ยกเว้น DHL บริษัทขนส่งสินค้าของเยอรมนี และ Orascomบริษัทด้านโทรคมนาคมสัญชาติอียิปต์ ทั้งสองบริษัทเปิดดำเนินงานในเกาหลีเหนือ รวมทั้งในเขตเศรษฐกิจพิเศษ ขณะที่เจ้าหน้าที่ของสหรัฐฯ ในกรุงโซลยืนยันว่าการคว่ำบาตรทำให้เกาหลีเหนือพัฒนาโครงการอาวุธได้ช้าลง แต่พวกเขาก็ไม่สามารถยุติโครงการเหล่านั้น ซ้ำยังอาจเป็นการเสริมสร้างความน่าเชื่อถือของเกาหลีเหนือด้วย
คลิ๊กอ่าน "ตลาดหน้าด่าน" ฉบับเต็มได้ที่ Forbes Thailand ฉบับ January 2016 ได้ที่ในรูปแบบ E-MAGAZINE 2016
